بسم الله الرحمن الرحیم
چگونه سیوطی بخوانیم؟ (2)
نکات مهمی که قبل از خواندن سیوطی باید بدانیم/ این بخش: نکات تکمیلی
در بخش قبلی چگونه سیوطی بخوانیم به کاربردی خواندن سیوطی و نحوهی فراگیری آن برای طلاب مبتدی پرداختیم. بدیهی است اگر چنانچه بخواهیم ادبیات عرب را بعنوان یک رشته تخصصی ببینیم که تنها عدهای خاصی از طلاب مخاطب آن هستند و قصد دارند ادبیات عرب را به نحو جزئیتر و دقیقتری بیاموزند آنگاه رویکرد و نگاه متفاوتی لازم است داشته باشیم. فرض ما این بود که شما بعنوان یک طلبه علوم دینی برای آشنایی با علم نحو ناگزیر از خواندن البهجه المرضیه هستید و میخواهید بدانید باید چگونه این کتاب را بیاموزید. ما براساس مراجعات طلاب مقدمات و سوالاتی که در این مورد داشتهاند و براساس تجربهای که در فراگیری این کتاب در اختیار داشتیم تلاش کردیم تا شما را راهنمایی کنیم، به این امید که بتوانید حرکت موفقتری در این زمینه داشته باشید. ان شاء الله. در این بخش نکات تکمیلی مورد نیاز را بیان خواهیم کرد.
چگونه سیوطی را بهتر بیاموزیم؟
پس از مطالبی که در مورد نگرش کاربردی بیان کردیم این را هم اضافه میکنیم که در مورد شرح سیوطی هم لازم است همان 5 اقدامی که در مورد سایر دروس انجام می دهید را انجام دهید. یعنی درس را پیش مطالعه کنید، در کلاس رفع اشکال کنید، بعد از آن مطالعه و دوره کنید، جزوه درس را تنظیم کنید تا ذهنتان نسبت به مباحث منظم شود و در آخر هم همان روز آن درس را مباحثه کنید. پیش مطالعه و حتی پیش مباحثه در مورد سیوطی بسیار مهم است. همچنین دقت کنید که برای درس هر روز تمام 5 مرحله را طی کنید. بنابراین به دنبال روشها یا متدهای عجیب و غریب نگردید. همه چیز در همت و پشتکار و میزان تلاش شما نهفته است. اگر میتوانید قبل از کلاس حتما نوارهای این درس را گوش دهید و یا با هم بحثی خود هماهنگ کنید که هر کدام یک شرح را ببینید و در مورد مباحث آن با هم مباحثه کنید. این گونه علاوه بر شیرینی کلاس درس، به تسلط بیشتری بر متن کتاب خواهید رسید که سختی آن را برایتان لذت بخش میکند و به این ترتیب انگیزه شما برای ادامه راه حفظ و تقویت خواهد شد. فراموش نکنید که اگر در یادگیری کوتاهی کنید بزودی ادامه دادن مباحث کتاب برایتان خسته کننده و رنجآور خواهد شد. بنابراین حتما درس هر روز را بخوبی و به قدر کافی مطالعه و مباحثه کنید و نوشتن جزوه را جدی بگیرید. نوشتن جزوه مطالب پراکنده و به هم ریخته را در ذهنتان منظم و طبقه بندی خواهد کرد و اینگونه خواهید توانست به سرعت از آموختههایتان به کمک تمرینات کاربردی که انجام میدهید استفاده کنید.
نکاتی در مورد مباحثه سیوطی
قبل از بحث در مطالعه ، مباحثه و جزوه نویسی دقت کنید و هرگز بدون مطالعه در بحث حاضر نشوید و یا هرگز بحث را تعطیل نکنید. به یاد داشته باشید که اگر میتوانید به ازای هر یک ساعت کلاس حدود 2 ساعت لازم است برای فهم مطالب کتاب وقت صرف کنید؛ که این زمان شامل فرآنید مطالعه درس استاد، دیدن لغات کتاب، ترکیب متن، حل قسمتهای دشوار و مبهم ، فهم قسمتهای دشوار و جزهنویسی میشود. در مباحثههای خود که نباید کمتر از نیم ساعت و بیشتر از یک ساعت باشد یک سوم وقت را برای بیان مطالب نحوی کتاب بگذارید و دو سوم دیگر را به تجزیه و ترکیب و ترجمه دقیق متن کتاب اختصاص دهید. اگر این تمرین را برای حدود نیمی از سیوطی انجام دهید نتیجه لازم را خواهید گرفت و در متن خوانی هم تسلط کافی را به دست خواهید آورد. از یاد نبرید که آنچه میآموزید به هرمقدار که کاربردی شود و مهارت آن را در عمل کسب کنید برایتان مفید خواهد بود و مابقی پارهای محفوظات است که به مرور زمان فراموش میشود. بدانید اگر وقت خود را صرف مباحث به درد بخور کنید از آنچه به دست آوردهاید احساس رضایت و خشنودی خواهید کرد. اگر در بحث با مشکلی مواجه شدید در جلسه بعد حتما از استاد بپرسید و در هر قسمت از متن ببینید اکنون باید بدنبال کدام یک از اهداف خواندن سیوطی باشید. یاد بگیرید هیچ کاری را بی هدف انجام ندهید. حتما پیش از آنکه وارد کاری شوید به دلیل انجام آن خوب فکر کنید و با دقت و توجه، همت و پشت کار و توکل به خدا انجامش دهید. ان شاء الله نتیجه لازم را خواهید گرفت. فراموش نکنید اگر درست انتخاب کنید به هر اندازه که تلاش کنید به همان اندازه سود میکنید.
شروح قابل مراجعه برای پیش مطالعه سیوطی:
ممکن است همه نتوانند از روی متن و به کمک حاشیه عربی شرح سیوطی را پیش مطالعه کنند. شاید برای پیش مطالعه نیازمند شرح باشید. البته قبل از اینکه به سراغ شرحهای مکتوب بروید پیشنهاد میکنم از نوارهای استاد آدینهوند و مدرس افغان که توسط تبیان منتشر شده استفاده کنید. اما اگر فرصت کافی برای این کار ندارید و میتوانید متن روان عربی را بخوانید شرح ابن عقیل کمک زیادی به شما برای فهم مطالب سیوطی خواهد کرد. برای سیوطی شرح عربی خوبی در اختیار نداریم که بتوانم آن را معرفی کنم؛ مکررات مدرس افغانی هم کارآیی لازم را ندارد. اگر هنوز تسلط کافی بر متن خوانی ندارید میتوانید با مشورت استاد به سراغ (الفوائد الحجتیه) نوشته حجت هاشمی و یا (الطریقه النقیه) نوشته نقی منفرد بروید. آن هم فقط برای پیش مطالعه. ولی به هیچ وجه شرحهای نموداری و پرسش و پاسخ یا تلخیصها توصیه نمیشوند. این کتب نه تنها کمکی به شما نخواهند کرد بلکه انگیزه شما را در فراگیری درست درس سیوطی به شدت سست میکنند.
چاپ های مناسب سیوطی:
سیوطی دارای چاپ های متعددی است که دو چاپ رایج آن برای استفاده شما عزیزان در اینجا معرفی میشود.
1- چاپ تک جلدی به تعلیق مصطفی حسینی دشتی.
از خصوصیات این نسخه، فارسی بودن پاورقیهای کتاب، اعراب گذاری صحیح کلمات و تک جلدی بودن آن است. البته اعرابگذاریها شامل اواخر کلمات نمیشود و ضرری به شما نمیزند.
2- چاپ دو جلدی با حاشیه ابوطالب.
ترکیب کلیه اشعار الفیه، توضیح قسمتهای دشوار و آشنایی با زندگینامه افرادی که برای اولین بار نام آنها در کتاب میآید از امتیازات این نسخه است که به همت مرحوم مدرس افغانی و توسط انتشارات هجرت به چاپ رسیده است.
پاسخ به چند سوال متداول در مورد سیوطی:
سوال 1 : آیا بهتر نبود متن سادهای برای یادگیری ادبیات انتخاب میشد و کتاب دیگری به عنوان کتاب کار یا کتاب تمرین تدوین و تالیف میشد تا برای یادگیری نحو با مشکل متن مواجه نشویم؟
پاسخ 1: بله. اگر چنین اتفاقی میافتاد و گروهی از اساتید مسلط علم نحو این کار را به ثمر میرساندند بسیار به جا بود. مزیت این کار این است که در کتاب کار هم میتوان مخاطب را با قالبهای دیگر متون هم آشنا نمود و هم ترتیب آسان به دشوار را در آن رعایت کرد. به علاوه به دلیل اینکه موضوعات مختلفی از داستان گرفته تا تاریخ و مقالات علمی در کتاب کار کنار هم گرد میآیند خستگی و یکنواختی سیوطی را نخواهند داشت. با این حال تا زمانی که چنین اقدامی صورت نگرفته خواندن سیوطی مطلوب است.
سوال 2 : آیا بهتر نیست ما اشکال و جواب را در جایی یاد بگیریم که ارزش اشکال و جواب را داشته باشد و کار ما ثمره علمی داشتهباشد، تا اینکه وقت خودمان را روی چیزی بگذاریم که هیچ ثمرهای ندارد؟
پاسخ 2 : اینطور نیست که اینکار هیچ ثمرهای نداشته باشد. چرا که در نهایت شما روش را یاد خواهید گرفت اما اگر جایگزین مناسبی انتخاب شود سخن شما بجا و قابل تقدیر است. ضمن اینکه همه اشکال و جوابهای کتاب بر سر مسائل بی ارزش نیست. البته متذکر شدیم که نیازی نیست مبتدی خود را مشغول آنها کند.
سوال 3 : آیا با وجود تاکید مقام معظم رهبری بر تحول دروس حوزه و کوتاه شدن دوره ادبیات همچنان خواندن سیوطی را مطلوب میدانید؟
پاسخ 3 : خیر! عرض شد که ما در نوشتار حاضر بدنبال این نبودیم تا بخواهیم بگوییم آیا سیوطی بخوانیم یا نخوانیم. بلکه سوال ما این بود که سیوطی را چرا و چگونه بخوانیم؟ حتما مساله تحول اجتناب ناپذیر است و باید روش آموزش ادبیات و مدت آن مورد اصلاح و باز بینی قرار گیرد. با این حال تا زمانی که این اتفاق بیافتد خواندن سیوطی توصیه میشود. آنچه در حال حاضر به شما مربوط میشود این است که نگرش خود را به نحوه آموختن سیوطی اصلاح کنید و با رویکرد فراگیری مباحث کاربردی چنان که گفتیم به آن وارد شوید.
سوال 4 : من شرح سیوطی را خوب نخواندم و اکنون نحو را فراموش کردم. اکنون به یادگیری نحو نیازمندم آیا سیوطی را بخوانم؟
پاسخ 4 : خیر! چنین توصیهای نمیکنم. به سراغ کتابهایی مثل (نحو تطبیقی) آقای صفایی بوشهری یا کتاب (استاد و درس) آیت الله صفایی حائری بروید و در متن هم برای رفع مشکل به کتاب (موصوعه فی صرف و نحو) مراجعه کنید. اگر فرصتی برای تدریس سیوطی پیدا شد این کار را بکنید ولی دوباره خواندن آن هم در حالی که فرصت جزوه نویسی و مباحثه ندارید را مفید نمیبینیم.
چگونه برای شرکت در امتحان سیوطی آماده شویم؟
دغدغه برخی از عزیزان این است که اگر ما بخواهیم با روش متفاوتی از سیستم آموزشی حوزه درس بخوانیم باید این کتاب را همانطور که از ما انتظار دارند امتحان دهیم و در نهایت ممکن است نتوانیم واحد آن را بگذرانیم. در اینجا پاسخ ما این است که هرگز چنین که تصور میکنید نیست. میگویند چون که 100 آمد 90 هم پیش ماست. اگر شما تمامی توصیههای ما را به درستی بکار بگیرید هم به نحو مسلط میشوید و هم از عهده امتحان برمیآیید. سعی کنید در طول سال روی یادگیری متن و فهم متن کار کنید. برای امتحان هم یک بار قبل از شروع امتحانات و یک بار یکی دو روز مانده به امتحانات متن خود کتاب را دوره کنید. اگر خوب کار کرده باشید با دیدن ابیات الفیه تمام توضیحات شارح را به خاطر میآورید. خوب کار کردن را هم توضیح دادیم که یعنی چه. پس نگران نباشید. فقط مراقب باشید که نگاهتان به امتحان محک زدن خودتان و گذشتن از موانع باشد و اجازه ندهید نمره عامل سنجش و قیاستان باشد. شما از درس آن مقدار بهره میبرید که میتوانید در آینده از آن در عمل استفاده کنید. این را هم که بعدا برمیگردم و دوره میکنم یا میگذارم در فرصت تابستان میخوانم یا سالهای بعد میخوانم کاملا فراموش کنید. مطمئن هستم و قول میدهم که شما همین امسال را برای آموختن شرح سیوطی فرصت دارید. پس وقت خودتان را با این وعده و وعیدها هدر ندهید.
گمان میکنم تا اینجا هرچه برای خواندن سیوطی لازم بود را گفتیم و تمام شد؛ ولی تازه کار شما شروع شده است. امیدواریم با آگاهی درس بخوانید و بدانید برای چه هدفی عمر و سرمایه خود را هزینه می کنید. جدی و کاری باشید تا کوهها در دستان شما موم شوند.
لطفا در صورتی که در مورد محتوای این مقاله سوالی دارید آن را در قسمت نظرات مطرح کنید.
------------------
------------------
نویسنده: گروه علمی و فرهنگی قانتون.
منبع: بلاگ رسمی گروه علمی فرهنگی قانتون.
حق نشر: برای گروه علمی و فرهنگی قانتون محفوظ است